TỔNG QUAN VỀ VĂN HỌC VIỆT NAM

1. Các bộ phận chủ yếu của VHVN:

-Văn học Việt Nam gồm hai bộ phân lớn: văn học dân gian và văn học viết.

-Các bộ phận đó mang đặc điểm chung của nền văn học dân tộc và có những đặc điểm riêng cần chú ý.

a) Đặc điểm chung:

 - Mang truyền thống dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa, văn học nước ngoài,

- Hai nội dung lớn xuyên suốt là yêu nước và nhân đạo.

 b) Đặc điểm riêng:

Đặc điểm	VH dân gian	Văn học viết
Thời điểm ra đời	Ra đời sớm, từ khi chưa có chữ viết	Ra đời khi có chữ viết
Tác giả	Sáng tác tập thể (nhân dân lao động)	Sáng tác cá nhân (trí thức)
Hình thức lưu truyền	Truyền miệng (quá trình diễn xướng dân gian)	Chữ viết (văn bản)
Hình thức tồn tại	Tồn tại trong đời sông nhân dân, trong các sinh hoạt của đời sông cộng đồng, đặc biệt trong các môi trường lễ hôi, diễn xướng...	Cố định thành văn bản viết, mang tính độc lập của một tác phẩm văn học, tồn tại qua văn bản được lưu giữ.
Vai trò, vị trí	Làm nền tảng của văn học dân tộc	Nâng cao và kết tinh những thành tựu nghệ thuật của văn học dân tộc

2. Văn học dân gian Việt Nam

 a) Đặc trưng cơ bản của văn học dân gian:

- Là những tác phẩm nghệ thuật ngôn từ truyền miệng (tính truyền miệng).

 - Là sản phẩm của quá trình sáng tác tập thể (tính tập thể).

- Do đó, VHDG có tính dị bản; gắn bó và phục vụ trực tiếp cho các sinh hoạt khác nhau trong đời sống cộng đồng (tính cộng đồng).

b) Các thể loại văn học dân gian Việt Nam

-Truyện DG: Thần thoại, Sử thi, Truyền thuyết, Truyện thơ, T cổ tích, T cười, T ngụ ngôn

- Thơ  ca: ca dao, dân ca, vè

- Câu nói DG: Tục ngữ, Câu đố

- Sân khấu DG: chèo, múa rối nước…

c) Giá trị của văn học dân gian Việt Nam:

- Giá trị nhận thức (Kho tri thức vô cùng phong phú về đời sông các dân tộc).

- Giá trị giáo dục (Có giá trị giáo dục sâu sắc về đạo lí làm người).

- Giá trị thẩm mĩ to lớn, góp phần quan trọng tạo nên bản sắc riêng cho nền văn học dân tộc.

3. Bộ phận văn học viết của nền văn học Việt Nam.  Văn học viết Việt Nam chia thành hai thời kì:

+ Văn học trung đại (từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX).

+ Văn học hiện đại (từ đầu thế kỉ XX đến hết thế kỉ XX).

a) Đặc điểm chung:

- Phản ánh hai nội dung lớn là yêu nước và nhân đạo.

- Thể hiện tư tưởng, tình cảm của con người Việt Nam trong 4 mối quan hệ:

 + Quan hệ với thế giới tự nhiên.

 + Quan hệ quốc gia dân tộc.

 + Quan hệ xã hội.

+ Ý thức về bản thân.

 b) Đặc điểm riêng:

Đặc điểm	VH Trung đại	VH hiện đại
Thời kỳ	Từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX	Từ đầu thế kỉ XX đến hết thế kỉ XX
Chữ viết	Chữ Hán và chữ Nôm	Chữ quốc ngữ
Thể loại	- Thể loại tiếp thu từ Trung Quốc: cáo, hịch, phú, thơ Đường luật, truyền kì, tiểu thuyết chương hồi... - Thể loại sáng tạo trên cơ sở tiếp thu: thơ Đường luật viết bằng chữ Nôm... - Thể loại văn học dân tộc: truyện thơ, ngâm khúc, hát nói...	- Thể loại tiếp biến từ văn học trung đại: thơ Đường luật, câu đối... - Thể loại văn học hiện đại: thơ tự do, truyện ngắn, tiểu thuyết, các loại kí (kí sự, tùy bút, phóng sự...), kịch nói...
Thi pháp	-Tính quy phạm, bút pháp ước lệ, tượng trưng, dùng nhiều điển tích của văn học Trung Quốc...	-Chú ý “cái tôi - cảm xúc”, bút pháp tả thực, có nhiều cách tân nghệ thuật...
	- Tiếp thu văn hóa, văn học Trung Quốc	- Tiếp thu văn hóa, văn học phương Tây (chủ yếu là Pháp, Mỹ, Liên xô…
Hệ tư tưởng chi phối	Tư tưởng phong kiến (Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo)	Tư tưởng tư bản chủ nghĩa, tư tưởng Mác-Lênin.

4. Văn học VN thời kỳ trung đại

a) VHVN thời kỳ trung đại: có 2 thành phần văn học: văn học chữ Hán và văn học chữ Nôm.

b) VHVN thời kỳ trung đại  trải qua 4 giai đoạn văn học:

- Từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIV.

 - Từ thế kỉ XV đến hết thế kỉ XVII.

 - Từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX.

- Nửa cuối thế kỉ XIX.

*CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CỦA VĂN HỌC TRUNG ĐẠI 1.     Giai đoạn từ TK X-XIV - Lịch sử:     + Dân tộc giành độc lập chủ quyền     + Dân tộc lập nhiều kỳ tích vẻ  vang trong cuộc kháng chiến chống quân Tống (2 lần), quân nguyên (3 lần). - Văn học:     + Nội dung chủ yếu: tinh thần yêu nước, âm hưởng hào hùng.     + Tác phẩm tác giả tiêu biểu: Chiếu dời đô (Lý Thái Tổ), Sông núi nước Nam (Lý Thường Kiệt), Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn), Tỏ Lòng (Phạm Ngũ Lão), Phú sông Bạch Đằng (Trương Hán Siêu)…     + Nghệ thuật: thành công rực rỡ nhất là văn chính luận, thơ phú. 2. Giai đoạn từ TK XV đến TK XVII - Lịch sử:     + Kháng chiến chống quân Minh thắng lợi, chế độ PK VN phát triển đến cực thịnh (cuối TK XV).     + Đầu TK XVI chế độ PK: Khủng hoảng -> nội chiến -> đất nước bị chia cắt ( Lê-Mạc)  - Văn học:    + Nội dung chủ yếu: Tinh thần yêu nước -> phê phán hiện thực xh    + Tác phẩm tác giả tiêu biểu: “Quân Trung từ mệnh tập”, “Bình Ngô Đại Cáo” – Nguyễn Trãi, Thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm, “Truyền kỳ mạn lục” – Nguyễn Dữ.    + Nghệ thuật: ·         Chất văn chương hình tượng ngày càng in đậm trong tác phẩm. ·         Văn học chữ Hán phát triển với nhiều thể loại, đặc biệt: văn chính luận, văn xuôi tự sự. ·         Văn học chữ Nôm: Việt hóa những thể loại tiếp thu từ TQ. 3. Giai đoạn từ TK XVIII  - nửa đầu TK XIX - Lịch sử:    + Nội chiến PK ( Trịnh-Nguyễn), chế độ PK: Khủng hoảng -> suy thoái    + Bão táp khởi nghĩa của nông dân: Tây Sơn ð  lật đổ các tập đoàn PK. ð  Đập tan các cuộc xâm lược của quân Xiêm, quân Thanh.    + Phong trào Tây Sơn suy yếu -> triều Nguyễn khôi phục chê độ PK chuyên chế. - Văn học:    + Nội dung chủ yếu: xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ nghĩa.    + Tác phẩm tiêu biểu: Chinh Phụ Ngâm ( Đặng trần Côn), Cung oán ngâm khúc (Nguyễn Gia Thiều), Truyện Kiều (Nguyễn Du), Thơ Hồ Xuân Hương…    + Nghệ thuật: phát triển mạnh mẽ ở các thể loại, các thành phần của văn học, Thơ lục bát đạt đến độ điêu luyện.    è Giai đoạn phát triển rực rỡ nhất – giai đoạn văn học Trung đại VN. 4. Giai đoạn nửa cuối TK XIX - Lịch sử:    + Thực dân Pháp xâm lược Việt Nam.    + XH VN: xã hội PK -> xã hội thực dân nửa PK.    + Văn hóa phương Tây ảnh hưởng đến đời sống XH VN. - Văn học:    + Nội dung chủ yếu: ·         Văn học yêu nước mang âm hưởng bi tráng. ·         Thơ ca trữ tình, trào phúng.    + Tác giả tiêu biểu: Nguyễn Đình Chiểu ( Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Lục Vân Tiên) Nguyễn Khuyến (Thu vịnh, Thu điếu, Thu ẩm), Tú Xương ( Thương vợ…).    + Nghệ thuật: Sáng tác theo thể loại thi pháp truyền thống. III.  ĐẶC ĐIỂM CHÍNH VỀ NỘI DUNG 1. Chủ nghĩa yêu nước - Vị trí: là nội dung lớn, bao trùm văn học của VHTĐVN . - Biểu hiện:  có tư tưởng“Trung quân ái quốc”    + Ý thức độc lập tự chủ tự cường.    + Lòng căm thù giặc sâu sắc, tinh thần quyết chiến quyết thắng.    + Niềm tự hào về chiến thắng, truyền thống hào hùng của dân tộc.    + Biết ơn ca ngợi những người hy sinh vì đất nước.    + Tình yêu thiên nhiên đất nước… - Tác phẩm tiêu biểu: Sông núi nước Nam, Hịch tướng sĩ, Bình Ngô đại cáo, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc… 2. Chủ nghĩa nhân đạo: - Nguồn gốc:    + Bắt nguồn từ truyền thống nhân đạo của dân tộc, cội nguồn văn hóa dân gian.    + Chịu ảnh hưởng tích cực: Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo. - Biểu hiện:    + Cảm thông chia sẻ  với số phậnnhững người bất hạnh.    + Khẳng định phẩm chất tốt đẹp của con người.    + Lên án hành vi vô nhân đạo.    + Tán thành những mơ ước chính đáng của con người về tình yêu, hạnh phúc, công bằng… - Tác phẩm tiêu biểu: Chinh phụ ngâm( Đặng Trần Côn), Cung oán ngâm khúc ( Nguyễn Gia Thiều), Thơ Hồ Xuân Hương, Truyện Kiều (Nguyễn Du)… 3. Cảm Hứng thế sự: - Nguyên nhân xuất hiện: Nhà Trần ở TK XIV có những biểu hiện suy thoái. - Tác giả tiêu biểu: Nguyễn Bỉnh Khiêm. - Nội dung chủ yếu: viết về nhân tình thế thái. - Đỉnh cao: thế kỷ XVIII và XIX. - Ý nghĩa: góp phần tạo tiền đề cho sự ra đời của văn học hiện thực sau này. è    Văn học trung đại chịu ảnh hưởng tích cực của Phật giáo, Đạo giáo, đặc biệt Nho giáo. IV. NHỮNG ĐẶC ĐIỂM LỚN VỀ NGHỆ THUẬT: 1. Tính quy phạm và sự phá vỡ tính quy phạm. - Tính quy phạm: sự quy định chặt chẽ theo khuôn mẫu. - Biểu hiện:    + Quan điểm văn học: coi trọng mục đích giáo huấn.    + Tư duy nghệ thuật: nghĩ theo kiểu mẫu nghệ thuật có sẵn.    + Thể loại văn học: có những quy định chặt chẽ về kết cấu.    + Thi liệu: điển tích, điển cố, ngữ liệu quen thuộc.    è Văn học trung đại thiên về ước lệ tượng trưng.Các tác giả tài năng vừa tuân thủ, vừa phá vỡ tính quy phạm để phát huy tính sáng tạo, làm nên phong cách riêng.. 2. Khuynh hướng trang nhã và  bình dị. - Trang nhã: là đặc trưng chung của văn học trung đại.    + Đề tài, chủ đề: hướng tới cao cả, trang trọng.    + Hình tượng nghệ thuật: hướng tới vẻ tao nhã mỹ lệ.    + Ngôn ngữ nghệ thuật: ngôn ngữ cao quý, cách diễn đạt trau chuốt, hoa mỹ… - Bình dị: do văn học ngày càng gắn bó với cuộc sống. 3. Tiếp thu chọn lọc và dân tộc hóa tinh hoa văn học ngước ngoài. - Tiếp thu:    + Ngôn ngữ: dùng chữ Hán.    + Thể loại: ·         Văn vần: thể cổ phong, Đường luật. ·         Văn xuôi: chiếu, biểu, hịch, cáo…    +Ngữ liệu: mượn điển cố, điển tích Trung Hoa… để bày tỏ tình cảm, tâm sự của người Việt Nam - Việt hóa:    + Ngôn ngữ: sáng tạo chữ Nôm.    + Thể loại: ·         Thơ Đường à thơ Nôm Đường Luật. ·         Sáng tạo nhiều thể thơ: song thất lục bát, hát nói…    + Ngữ  liệu: từ đời sống của nhân dân Việt Nam. V.Kết luận:  - Suốt 10 TK, Văn học phát triển và gắn bó với vận mệnh dân tộc. - Cùng với văn học dân gian, văn học trung đại góp phần làm nên diện mạo văn học dân tộc, tạo tiền đề cho văn học giai đoạn sau phát triển.

 d) Thống kê các thề loại và nêu những tác giả, tác phẩm tiếu biểu, thể loại,chủ đề tư tưởng của  các tác phẩm văn học trung đại đã học trong Ngữ văn 10

Tác giả	Tác phẩm	Thể loại	Chữ viết	Giai đoạn	Nội dung chính	Chủ đề tư tưởng
1.Phạm Ngũ Lão	Thuật hoài	Thất ngôn tứ tuyệt	Chữ Hán	Từ thế kỉ X đến hết thế   kỉ XIV	Thể hiện khát vọng lập công vì nước trả nợ nam nhi	Yêu nước- Trung quân
2. Trương Hán Siêu	Bạch Đằng giang phú	Thể phú	Chữ Hán		Hoài niệm về lịch sử oanh liệt, qua đó thể hiện tình yêu đất nước, niềm tự hào dân tộc
3. Nguyễn Trãi	Cảnh ngày hè	Thất ngôn bát cú xen lục ngôn	Chữ Nôm	Từ thế kỉ XV đến hết thế kỉ XVII.	Miêu tả cảnh ngày hè để ca ngợi cuộc sống thái bình	Yêu nước- Thương dân
	Bình Ngô đại cáo	Thế cáo	Chữ Hán		Thay mặt Lê Lợi viết bài cáo, tuyên bố đại thắng quân Minh một áng “thiên cô hùng văn	Yêu nước- Nhân nghĩa. Nhân đạo
4. Nguyễn Bỉnh Khiêm	Nhàn	Thất ngôn bát cú	Chữ Nôm		Thể hiện thú nhàn của người ẩn sĩ	Yêu nước
5. Ngô Sĩ Liên	Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn (Trích Đại Việt sử kí toàn thư)		Chữ Hán		Ca ngợi Trần Hưng Đạo văn võ toàn tài, trung quân ái quốc được muôn đời tôn vinh	Yêu nước
6.Nguyễn Dữ	Chuyện chức phán sự đền Tản Viên (Trích “Truyền kì mạn lục”)		Chữ Hán	Từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX. Từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX.	Dưới hình thức kì ảo ma quái, tác giả kể lại chuyện một thời quan lại tham nhũng, đục khoét nhân dân, ca ngợi người trí thức đất Việt cương trực, chiến thắng thế lực gian tà	Yêu nước Nhân đạo
Đặng Trần Côn Người dịch: Đoàn Thị   Điểm?	Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ (Trích Chinh phụ ngâm)	Truyện thơ -Ngâm khúc -Nguyên tác: Chữ Hán theo thể trường đoản cú -Bản dịch: Chữ Nôm theo thể song thất lục bát			Nỗi khổ của người vợ lính có chồng ngoài chiến địa, phê phán chiến trang phi nghĩa, thấu hiểu khát   khao hạnh phúc của người phụ nữ	Nhân đạo
Nguyễn Du	Độc Tiểu Thanh kí	Thất ngôn bát cú	Chữ Hán		Nỗi đau trước số phận kẻ tài hoa bị vùi dập	Nhân đạo
	Trao duyên (Trích“Truyện Kiều)	Lục bát	Chữ Nôm		Nỗi đau trước bi kịch tình yêu trong sáng bị tan vỡ
	Chí khí anh hùng ( Trích “Truyện Kiều)				Ca ngợi người anh hung cí chí khí lớn lao, phẩm chất, tài năng phi thường

II.  Quá trình phát triển của VH Viết VN

VH viết VN có thể chia làm 3 thời kỳ:

·        VH từ thế kỷ thứ X đến hết thế kỷ XIX

·        VH từ đầu thế kỷ thứ XX -> CMT8

·        VH từ CMT8 à hết thế kỉ XX

1.VH trung đại (VH từ thế kỷ thứ X đến hết thế kỷ XIX ):hủ yếu viết bằng chữ Hán –Nôm

+Thơ văn chữ Hán: Hình thành từ TK X , tồn tại đến đầu TK XX

- Chịu ảnh hưởng của Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo à tư tưởng phương Đông

- Thơ văn yêu nước và thơ thiền thể hiện tư tưởng yêu nước, có giá trị hiện thực và nhân đạo.

 -TPTB:Nam Quốc sơn hà ( LTK), Hịch tướng sĩ (TQT), Bình Ngô đại cáo (NT),  Truyền kì mạn lục( N Dữ), Thượng kinh kí sự (LH Trác) , Hoàng Lê nhất thống chí ( NGVP), Thơ chữ Hán (NT, ND)…

+Thơ chữ Nôm:Phát triển từ TK XV, đạt đỉnh cao vào TK XVIII

-Chịu sự ảnh hưởng sâu sắc từ VHDG, chứng tỏ năng lực sáng tạo của tác giả, dễ dàng đến với nhân dân .

-Nêu cao lòng yêu nước, tinh thần nhân đạo, có tính hiện thực, phản ảnh quá trình dân tộc hoá và dân chủ hoá.

-Tác phẩm TB:

*Thơ Đường luật xen lục ngôn (NT),thơ Nôm (HXH, BHTQ, NBK…);

*Truyện Nôm bác học ( Truyện Kiều, Sơ kính Tân trang…);

-Truyện Nôm bình dân ( Tống Trân Cúc Hoa, Phạm Tải Ngọc Hoa..)

2. VH hiện đại:VH từ đầu thế kỷ thứ XX -> hết TK XX

- Chữ viết:Chủ yếu viết bằng chữ Quốc ngữ

- Đặc điểm:kế thừa truyền thống và tiếp nhận ảnh hưởng của VHTG, đổi mới rõ nhất ở hệ thống thể loại ,có nhiều tác giả, tác phẩm,nhiều xu hướng sáng tác và có rất nhiều công chúng

- Nội dung: phản ảnh hiện thực xã hội và chân dung con người VN tuỳ theo từng giai đoạn lịch sử.

-Tác phẩm-Tác giả tiêu biểu:

+VHHTPP: Chí Phèo, Lão Hạc(NC), Số đỏ(VTP), Tắt đèn(NTT)…

+VHLM:Hai đứa trẻ,Gió lạnh đầu mùa(TL),Thơ mới của XD, HC, HMT….

+VHYN và CM:Thơ Văn của NAQ-HCM (Vi Hành,NKTT,TNĐL…), Tố Hữu(Từ ấy, Việt Bắc…), Nguyễn Khải ( Mùa lạc), Nguyễn Mnh Châu,Phạm Tiến Duật, Xuân Quỳnh, Nguyễn Duy…

-Thành tựu nổi bật của VHHĐ thuộc về VHYN và CM.

III. Con người Việt Nam qua Văn học

    VHVN phản ánh tư tưởng, tình cảm, quan niệm, văn hoá đạo đức, thẩm mĩ của con người VN trong nhiều mối quan hệ đa dạng

1.Con người VN trong quan hệ với thế giới tự nhiên. Thiên nhiên là người bạn thân thiết với những hình ảnh tươi đẹp, gần gũi ,gắn liền với kỉ niệm đẹp đẽ  àVHVN thể hiện lòng yêu thiên nhiên (Nhàn-NBK, Cảnh ngày hè-NT, Mùa xuân nho nhỏ-TH, Sang thu-H Thỉnh…)

2.Con người VN trong quan hệ quốc gia dân tộc  :  Đất nước ta liên tục chiến đấu chống giặc ngoại xâm nên VH VN nêu cao Chủ nghiã yêu nước. ( Nam quốc sơn hà, Hịch tướng sĩ, Tuyện Ngôn độc lập, Làng…)

 3.Con người VN trong quan hệ xã hội: VH VN  luôn nêu cao Chủ nghĩa Hiện thực và Nhân đạo, mong muốn XD XH tốt đẹp, vì con người…( Tự tình- HXH, Truyện Kiều-ND, Lục Vân Tiên-NĐC; Chí Phèo-NC, Chiếc thuyền ngoài xa-NMC..)

4.Con người VN và ý thức về bản thân: Người VN vốn nhân ái, thuỷ chung, tình nghĩa,vị tha, sẵn sàng hi sinh vì chính nghĩa và bảo vệ lí tưởng, đề cao ý thức xã hội, trách nhiệm công dân…, đề cao quyền sống cá nhân, quyền được hưởng tình yêu, hạnh phúc nhưng không chấp nhận chủ nghĩa cực đoan...

==>VHVN khẳng định đạo lí làm người với nhiều phẩm chất tốt đẹp

  

IV. KẾT LUẬN 

-         VHVN phản ảnh chân thật, sâu sắc đời sống tư tưởng, tình cảm con người VN à Giá trị hiện thực

-             VHVN có nhiều tác giả được UNESCO công nhận là danh nhân VHTG (Nguyễn Du, Nguyễn Trãi, Hồ Chí Minh)

-             VHVN có nhiều tác phẩm được dịnh ra nhiều thứ tiếng góp phần xây dựng toà lâu đài văn hóa của nhân loại.

Học văn học dân tộc là để tự bồi dưỡng nhân cách, đạo đức, tình cảm, quan niệm thẩm mỹ và trau dồi tiếng mẹ đẻ.